اسانس چیست و طرز تهیه اسانس چگونه است؟ ماده مؤثره موجود در گیاهان و ترکیبی روغنی و معطر است که از گیاهان مختلف به دست می‌آید. این مواد فرار هستند و در هوای آزاد تبخیر می‌شوند. به همین دلیل معمولاً آن را با انواعی از مواد مانند ترکیبات اتری و استری، روغن‌های فرار، گلیسیرین و… ترکیب می‌کنند تا میزان فراریت آن کاهش یابد.
می‌توان ماده مؤثره انواع میوه‌ها و گیاهان را با روش تقطیر به دست آورد، اما روش‌های دیگری نیز وجود دارد. از انواع اسانس‌ها می‌توان به گل محمدی، نعناع، وانیل، اسطوخودوس (لوندر) و هل اشاره کرد. از این روغن‌های خوشبو در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی و بهداشتی بسیار استفاده می‌شود.
به طور تقریبی می‌توان گفت اکثر رایحه و طعم‌های مطبوع در مواد غذایی کارخانه‌ای، بسیاری از عطرهایی که استفاده می‌کنید و مواد آرایشی خوشبویی که دارید ناشی از وجود این مواد مؤثره در آنهاست.
|خصوصیات شیمیایی
- ترکیباتی بدون رنگ و بو بوده که در صورت قرارگرفتن در مقابل نور خورشید و یا مجاورت هوا، ممکن است رنگشان تغییر کند. به همین جهت معمولاً در شیشه‌های تیره نگهداری می‌شوند.
- بسیار فرارند، به‌طوری‌که در دمای اتاق تبخیر می‌شوند.
- ترکیب اصلی آنها شامل یکی از مونوترپن‌ها اکسیژن‌دار، مونوترپن‌های بدون اکسیژن و سرکوبی ترپن‌ها است.
- با گذر زمان فاسد و یا ترش نمی‌شوند.
- دارای خاصیت ضدمیکروبی، ضدالتهاب، ضدسرطان و ضد اکسیدان هستند.
| طرز تهیه اسـانس
- طرز تهیه اسانـس به روش تقطیر
تهیه اسانس‌های نعناع فلفلی، اسطوخودوس(لوندر)، روغن درخت چای، پاچولی و اوکالیپتوس به روش تقطیر امکان‌پذیر است. مواد خام گیاهی مانند گل، برگ، چوب، پوست، ریشه و دانه در دستگاه تقطیر ریخته و با آب ترکیب می‌شوند. بعد از حرارت دیدن ترکیبات فرار بخار می‌شود. بخارات از درون ستون تقطیر که خنک است عبور می‌کنند. بخارها بعد از عبور از ستون تقطیر دوباره به مایع تبدیل شده و در ظرفی جمع می‌شوند. مایع جمع شده در ظرف دوفازی است که یک‌فاز آن روغنی است. این فاز روغنی همان اسانس است و فاز آبی مخلوطی از عصاره گیاه و آب است که همان عرقیات مورداستفاده است. گلاب، اسطوخودوس، بادرنجبویه، مریم‌گلی، عرق نعناع مثالی از همین عرقیات است.
- | فشرده کردن
برای تهیه اسانس پرتقال و سایر مرکبات از روش فشرده کردن، سرد و یا مکانیکی پوست به دست می‌آید. میزان روغن در پوست مرکبات زیاد است و روغن‌گیری از آنها نسبت به سایر ترکیبات کم‌هزینه‌تر و ارزان‌تر است. به همین دلیل از این ترکیبات بسیار استفاده می‌شود. روغن لیمو و پرتقال از جمله محصولات جانبی در صنعت مرکبات است. روش تولید عطر طبیعی پرتقال طیبستان نیز با همین روش است.
- | طرز تهیه اسـانس با حلال
بسیاری از گیاهان حاوی مقدار بسیار کمی روغن است، اما اجزایی که دارند بسیار ظریف بوده و به‌راحتی در اثر حرارت از آنها خارج می‌شوند. برای استخراج این مواد معمولاً از یک حلال مانند هگزان یا دی‌اکسیدکربن فوق‌بحرانی استفاده می‌شود. به این مواد به‌اصطلاح بتن گفته می‌شود. بتن‌ها مخلوطی از روغن، موم، رزین و سایر مواد گیاهی هستند. اگرچه این مواد بسیار معطرند اما ازآنجایی‌که به‌صورت مخلوط هستند، از یک حلال دیگر مانند روغن هسته انگور و یا روغن طبیعی جوجوبا برای استخراجشان استفاده می‌شود. برای این کار محلول به مدت دو روز در دمای 27 درجه سانتیگراد قرار می‌گیرد تا موم و لیپید آن رسوب کند. سپس رسوبات را فیلتر کرده و روغن نیز به‌وسیله کلونجر جدا می‌شود. آنچه که باقی می‌ماند اسـانس گیاه است.
- | استخراج با فلورازول
فلورازول حلالی دیگر برای استخراج اسانس است و در اصل جایگزین مبرد است. اگرچه فلورازول ترکیبی اوزون دوست است؛ اما از پتانسیل بالایی برای ایجاد گرمایش جهانی برخوردار است. به همین دلیل اتحادیه اروپا استفاده از آن را ممنوع کرده است. یکی از مزایای این حلال این است که استخراج اسانس‌ها را در دمای اتاق یا پایین‌تر امکان‌پذیر می‌کند و به همین دلیل اسانس‌های حاصل خالص‌تر بوده و همچنین کمتر تخریب می‌شوند. اما مزاج اسانس‌ها را رو به سردی می‌برد.
| نکاتی درباره طرز تهیه اسـانس
کیفیت اسـانس‌ها رابطه مستقیمی با طرز تهیه اسانس و متابولیسم گیاه مربوطه دارند و این موارد نیز تابع اقلیم گیاه است؛ بنابراین می‌توان گفت که کیفیت یک گیاه به محیط‌زیست آن بستگی دارد. اگر هر گیاه در محیط طبیعی خود تولید شود بیشترین و بهترین اسـانس را خواهد داشت. اما می‌توان دو عامل آب‌وهوا و نور را برای تمامی اسانس‌ها به‌عنوان عامل تأثیرگذار به کیفیت آنها نام برد.
معمولاً در آب‌وهوای گرم، میزان اسانس گیاهان به نسبت هوای سرد بیشتر است. همچنین وجود نور آفتاب در بعضی گونه‌های گیاهی منجر به افزایش غدد ترشح‌کننده و در نتیجه افزایش اسانس می‌شود. گزارشاتی مبنی بر بیشتر بودن میران مواد مؤثره در بخش‌های سبز گیاهان وجود دارد. به عنوان مثال ما در شرکت حکمت‌بنیان طیبستان، برای تولید عطرهای طبیعی اسطوخودوس و روح‌افزا و همچنین روغن اسطوخودوس که در دست تولید داریم. فقط از اسطوخودوس هندی استفاده می‌کنیم که هم رایحه باکیفیت و قوی‌تری دارد و هم مواد مؤثره آن بسیار بالاست.
| تفاوت بین اسـانس خوراکی و غیرخوراکی چیست؟
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) طبقه‌بندی خاصی برای نوع خوراکی و غیرخوراکی ندارد. بنا بر گفته این سازمان، استفاده از مقدار کم این ترکیبات برای ایجاد طعم و مزه در موادغذایی مشکلی ایجاد نمی‌کند. به گفته FDA استفاده از مقدار کمی اسانس در تولید انبوه ایمن است؛ اما مصرف مستقیم در مقادیر زیاد می‌تواند مسمومیت ایجاد کند؛ بنابراین تفاوتی بین گرید خوراکی و غیرخوراکی نیست و تنها تفاوت در میزان مصرف این ترکیبات است.
| اسانس در عطر:
همان‌طور که پیش‌ازاین نیز گفته شد، این ترکیبات به علت بوی مطبوعی که دارند در صنعت عطرسازی بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرند. در هر عطر سه نت وجود دارد. نت بالایی، میانی و پایه. ضروری است بدانیم که اسانس با عطر بسیار متفاوت است. اسانس‌ها مرحله ابتدایی تولید عطر هستند؛ و به تنهایی استفاده مستقیم آنها، باعث عوارض پوستی و تنفسی شدید می‌شود.
- | نت بالایی: این نت اولین رایحه‌ای است که هنگام استفاده از عطر به مشام می‌رسد. از همه نت‌ها سبک‌تر است و در حدود 15 الی 20 دقیقه ماندگاری دارد. به طور معمول از اسانس‌های مرکبات، گیاهان مانند نعناع و میوه‌های سبک مانند توت استفاده می‌شود.
- | نت میانی: قلب عطر شما نت میانی است که پس از نت اتمام نت بالایی به مشام شما می‌رسد. این بخش مدت طولانی‌تری باقی می‌ماند و اثر قوی ای بر نت پایه دارند. نت میانی می‌تواند از گل رز به اسطوخودوس، شمعدانی تا بادرنجبویه باشد. البته ناگفته نماند که بسیاری از روایح نظیر شمعدانی(ژرانیوم)، شاید رایحه مطبوع و جذابی داشته باشد؛ اما با نگاهی پژوهشی به متون اصیل طبی، متوجه می‌شویم که رایحه و عطر شمعدانی باعث مشکلات ماورایی و جذب انرژی‌های منفی و شیاطین می‌شود.
- | نت پایه: معمولاً رایحه‌هایی مانند چوب، کند و کاج در این نت مورداستفاده قرار می‌گیرند. نت‌های معطر نهایی که پس از تبخیر کامل نت‌های اصلی شما ظاهر می‌شوند، نت‌پایه هستند. این بخش رایحه اصلی عطر شماست و معمولاً به مدت طولانی در حدود چند روز ماندگاری دارد. این نت‌ها با نت‌های میانی ترکیب می‌شوند تا رایحه موردنظر شما کامل شود. ازاین‌دست از نت‌ها می‌توان به وانیل، مشک، چوب سدر و کاج اشاره کرد.
- | روغن جوجوبا و هسته انگور: ترکیب دیگری که در عطر استفاده می‌شود روغن‌های طبیعی جاذب است که حدود 40درصد آن را شامل می‌شود. همچنین از گلیسیرین نیز برای افزایش ماندگاری عطر استفاده می‌شود.
| روش ساخت عطر در خانه:
با روش‌های که گفته شد می‌توانیم برخی اسانس‌ها را در خانه تولید و با آنها عطر خود را بسازیم که فاقد هرگونه مواد شیمیایی باشد.
| ساخت عطرها با استفاده از اسانس‌ها:
2 قاشق غذاخوری روغن حامل (جوجوبا، بادام شیرین، دانه انگور و یا هر روغنی که شما دوست دارید)
5 قاشق غذاخوری آب
30 قطره اسانس (9 قطره نت بالایی، 15 قطره نت میانی، و 6 قطره نت پایه)
یک قیف کوچک
فیلتر قهوه
شیشه تیره و تمیز
| روش تهیه:
روغن حامل را در شیشه بریزید و نت‌های پایه، میانی و بالایی را به ترتیب اضافه کنید. درپوش را محکم کنید و بگذارید عطر شما به مدت 48 ساعت بماند. به یاد داشته باشید، درحالی‌که عطر را با اسانس‌ها تهیه می‌کنید، هرچه مدت‌زمان بیشتری بگذارید تا بماند، رایحه آن قوی‌تر می‌شود، بنابراین در صورت تمایل می‌توانید آن را تا 6 هفته بگذارید. زمانی که از قدرت رایحه راضی شدید، آب را اضافه کنید و بطری را به مدت 1 دقیقه با شدت تکان دهید. از فیلتر و قیف خود برای انتقال رایحه به بطری دیگر استفاده کنید.
بیشتر بخوانیم: عطر طبیعی و تلخ جاسپر
| ساخت عطر خانگی با گل:
مواد موردنیاز برای ساخت عطر با گل:
1 و ½ پیمانه گل خرد شده
کاسه‌ای درب متوسط
2 فنجان آب مقطر
پارچه پنبه‌ای
یک قابلمه کوچک
بطری شیشه‌ای کوچک و شستشو و استریل شده با درپوش هوا
| روش تهیه:
با شستشوی آرام گلبرگ‌های گل خود و ازبین‌بردن هرگونه آلودگی با آب، شروع کنید. گل‌ها را یک شب در کاسه‌ای با پارچه پنبه‌ای خیس کنید و درپوش آن را بگذارید. پارچه حاوی گل‌ها را روی یک قابلمه بفشارید، بدین صورت می‌توانید آب معطر گل را بیرون آورده و روی حرارت ملایم بپزید تا حدود یک قاشق‌چای‌خوری مایع برای شما باقی بماند. داخل این مایع آب سرد بریزید و آن را بطری کنید و بگذارید یک شب بماند. با این روش می‌توان عطر گل محمدی که عطر گلاب نیز گفته می‌شود، را تهیه کرد.
| روش تهیه عطر از مرکبات (ساخت عطر در خانه با میوه):
مواد موردنیاز:
1 قاشق غذاخوری روغن جوجوبا
30 قطره اسانس (گریپ‌فروت، پرتقال شیرین، نعناع تند، مخلوط بابونه و اسطوخودوس)
1 قاشق غذاخوری آب مقطر
شیشه تیره و تمیز
| روش تهیه:
روغن جوجوبا را در شیشه بریزید. برای اضافه‌کردن اسانس خود ابتدا 10 قطره گریپ‌فروت به‌عنوان نت پایه، سپس 10 قطره پرتقال شیرین و 5 قطره نعناع تند به‌عنوان نت میانی و در نهایت نیز 5 قطره مخلوط بابونه و اسطوخودوس را به‌عنوان نت بالایی اضافه کنید. برای افزودن آب‌مقطر از قطره‌چکان استفاده کنید. این مواد را خوب مخلوط کرده و به یک ظرف شیشه‌ای منتقل کنید. بگذارید این کار طبق ترجیح شما 72ساعت یا بیشتر بماند. هنگامی که بطری عطر به رایحه دلخواه رسید، آن را به شیشه موردنظر خود انتقال دهید. می‌توان با این شیوه انواع عطر با رایحه لیمو، پرتقال و سایر مرکبات را ساخت.
| ساخت عطر با گل یاس:
مواد موردنیاز:
1 قاشق غذاخوری آب مقطر و یا آب شکوفه پرتقال
اسانس: 30 قطره جاسمین، 5 قطره اسطوخودوس، و 5 قطره وانیل
بطری شیشه‌ای
پارچه پنبه‌ای
| روش تهیه:
اسانس‌ها را با هم مخلوط کنید و بگذارید مخلوط دو روز بماند. پس از این مدت، آب‌مقطر یا آب شکوفه پرتقال را به مخلوط اضافه کرده و خوب تکان دهید تا مخلوط شود. مخلوط حاصل را به مدت چهار هفته در یک مکان خنک و تاریک قرار دهید. در صورت دیدن هرگونه رسوب، آن را از پارچه پنبه‌ای عبور داده و عطر را در بطری موردنظر خود بریزید.
| ساخت عطر خانگی با وانیل:
مواد موردنیاز:
1 دانه وانیل
3 تا 4 قاشق غذاخوری روغن آفتاب‌گردان طبیعی
40 قطره اسانس ترنج
اسانس چوب سدر و انیسون
بطری شیشه‌ای
| روش تهیه:
ابتدا با برش‌دادن یک‌دانه وانیل، دانه‌ها را از غلاف خرد کنید و آنها را به قطعات ریز برش دهید. دانه‌های خرد شده وانیل را درون بطری شیشه‌ای ریخته و روغن آفتاب‌گردان را به آن اضافه کنید. درب بطری را بسته و آن را در یک محیط خنک و تاریک به مدت دو هفته قرار دهید (هر 3-4 روز یکبار بطری را تکان دهید). پس از دو هفته اسانس ترنج، چوب سدر و انیسون را به‌به یک بطری دیگر اضافه کنید. با استفاده از قطره‌چکان اسانس دانه وانیل را خارج کنید بدون اینکه بذر آن را بگیرید. اسانس وانیل به‌دست‌آمده را به مخلوط اسانس‌ها اضافه کرده و خوب تکان دهید تا مخلوط شوند.
| طرز تهیه عطر جامد با استفاده از روغن نارگیل:
مواد موردنیاز:
2 قاشق غذاخوری موم
2 قاشق غذاخوری روغن نارگیل تقطیر شده
20 قطره اسانس موردعلاقه خودتان
| روش تهیه:
روغن نارگیل تقطیر شده و موم را به ظرف شیشه‌ای اضافه کنید. شیشه را در قابلمه‌ای با حدود 2 اینچ آب جوش قرار دهید. مواد را هم بزنید تا مخلوط شوند. بعد از ذوب‌شدن، آن را از روی حرارت برداشته و بگذارید 3- 4 دقیقه بماند. اسانس موردعلاقه خود را اضافه کنید و خوب هم بزنید. مخلوط را در یک شیشه ریخته و برای استفاده مقدار کمی از آن را روی پوست خود بزنید.
| ساخت شامپو بدن خانگی با اسانس و روغن‌های معطر:
شما با ساخت شامپو بدن خود در خانه هم می‌توانید صرفه‌جویی در هزینه‌ها داشته باشید و همچنین محصولی با کمترین آسیب برای پوستتان بسازید. برای این کار به مواد زیر نیاز دارید:
یک فنجان شامپو بچه
نصف فنجان اسانس گل یا اسانس مرکبات
یک‌چهارم قاشق چایی‌خوری نمک
کمی روغن گیاهی دلخواه
تمام مواد را در یک ظرف ریخته و به‌آرامی با هم ترکیب کنید. اسانس گل و اسانس مرکبات هم حس خوشبو به بدنتان می‌دهد و هم پوستت را شفاف و نرم می‌کند. روغن‌ها به طراوت پوست کمک می‌کند روغن شمعدانی یا لوندر برای پوست‌های معمولی و روغن رزماری برای افراد با پوشت خشک مناسب است. شامپو بدن دست‌ساز را به درون بطری شامپو ریخته و می‌توانید از آن استفاده کنید.
بشتر بدانیم: مدرسه عطرسازی طیبستان
| عوارض و مضرات:
نقطه اشتعال اسانس‌ها متفاوت است. اما برخی از این ترکیبات مانند روغن درخت چای و لوندر دارای نقطه اشتعال در حدود 50 تا 60 درجه سانتیگراد است. برخی از این مواد منجر به ایجاد واکنش‌های آلرژیک و در برخی افراد مسمومیت کبدی می‌شوند. همچنین میزان حساسیت به نور را افزایش داده و در نتیجه تحریک‌پذیری پوست را در مقابل نور افزایش می‌دهد. مصرف آنها در دوز بالا در زنان باردار منجر به سقط‌جنین می‌شود. همچنین دستگاه گوارش را تحریک می‌کند و علائمی همچون تهوع و استفراغ ایجاد می‌کند.
در اینجا سعی داشتیم اطلاعاتی درباره طرز تهیه اسانس ارائه دهیم. روش‌های متفاوتی برای تهیه آن ذکر شد که شامل تقطیر، استخراج با حلال، فشرده کردن و استخراج با فلورازول بود. همچنین درباره کاربردهای این مواد صحبت کردیم. اسانس‌ها به طور گسترده‌ای در ایجاد طعم و مزه مواد غذایی دارند. به‌عنوان خوشبوکننده در تولید مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شوند. یکی از اجزای اصلی تهیه عطر هستند. باتوجه‌به موارد ذکر شده، امروزه این مواد بسیار موردتوجه قرار گرفته‌اند.
