اصول شش گانه حفظ سلامتی و نقش آن در تامین سلامتی و پیشگیری از بروز بیماری ها
مقدمه:
در طب اسلامی، حفظ تندرستی در درجه اول اهمیت بوده و درمان بیماری، وظیفه دوم پزشک است. سالم ماندن نیز، مانند بیمار شدن نتیجه علل و عواملی است که باید به آنها توجه کرد.
در آموزه های طبی به این دسته از علل (شش اصل ضروری و مهم) پرداخته شده است. اگر این اصول حالت اعتدال داشته باشند موجب حفظ سلامتی می شوند و در غیر اینصورت زمینه بروز بیماری ها فراهم می شود.
سید اسماعیل جرجانی در کتاب (خفی علایی) درباره سته ضروریه آورده است: اسباب تندرستی و بیماری، شش نوع است و طبیبان آن را اسباب السته گویند و آن عبارت است از:
هوا
حرکت و سکون
خواب و بیداری
طعام و شراب
استفراغ و احتقان
اعراض نفسانی
هدف حفظ سلامتی و جلوگیری از بیمار شدن افراد است. بنابراین نخست لازم است فردمزاج ذاتی خود را بشناسد سپس روش زندگی مناسب با آن را به کار گیرد.
در حقیقت علم حفظ الصحه (حفظ سلامتی) در یک عبارت خلاصه می شود:
(( تنظیم روش زندگی، هم ساز با مزاج و خصوصیات ذاتی فرد ))
بر این اساس، زندگی صحیح به دو روش امکان پذیر است:
اول انجام دستورهای عمومی و دوم انجام دستورهای مخصوص هر مزاج
بر این اساس هر یک از مزاج های ترکیبی چهارگانه در مورد این شش امر ضروری دستورات خاص و ویژه‌ای برای پیشگیری از بیماری و حفظ سلامتی خود، خواهند داشت. مثلاً در مورد تغذیه هر فردی باید بر اساس مزاج خواد تدابیر اکل و شرب ( خوردن و آشامیدن) را رعایت کند.
غذای هر فرد باید متناسب با وضع مزاج خود باشد. خوراک باید احتیاج بدن تناسب داشته باشد لذا لازم است برنامه غذایی بر حسب سن، طرز زندگی، شغل و حرفه و فصل تغییر کند.
اهمیت غذا درمانی از نظر حکما
درمان با غذا در طب اسلامی اهمیت بسیار زیادی دارد و آنچه باعث موفقیت زیاد طب اسلامی شده است استفاده صحیح از روش درمانی اصلاح تغذیه بوده است. در واکاوی های ژرف متون روایات، ما به عنوان باورمندان به نظام منسجم و مترقی الهی به بیش از ۵۰۰۰ روایت و حدیث در خصوص مساله تغذیه بهداشت و سلامت و فهرست گسترده ماکولات و مشروبات جایز و حلال بر می خوریم که در عرصه جهانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در میان سلسله پیامبران الهی و ائمه معصومین، فزون تراز همه پیامبر اعظم، امام علی علیه السلام و نیز سه پیشوایراستین اسلام امام باقر، امام صادق و امام رضا بیش از سایر ائمه در عرصه پزشکی، بهداشت، تغذیه و سلامت افاضه لطایف فرموده اند و این خود دلیل محکمی بر عنایت ائمه اطهار بر مسئله تدابیر تغذیه و درمان به وسیله غذا است.
رازی دانشمند بزرگ ایرانی در کتاب الطب الملوکی، درباره اولویت غذا درمانی می گوید:
در درمان بیماری هرگاه می توانید از غذا استفاده نمایی، از دارو استفاده نکن و تا امکان استفاده از دارو مفرده وجود دارد از داروهای ترکیبی استفاده نکن.
مرحله بعد از درمان با غذا، استفاده از دارو است. اصل اساسی در این طب این می باشد که تا زمانی که امکان درمان با غذا یا ماساژ و تدهین درمانی فراهم باشد نباید از دارو استفاده کرد چرا که داروها دارای عارضه هستند. اما آنچه که در مورد داروها لازم توجه شود : (( داروها تنوع بسیاری دارند و معمولاً درمان یک بیماری با داروهای متعددی بیماری امکان پذیر است. این خود نشانه رحمت الهی است تا بندگان برای دسترسی به دارو به زحمت نیفتند. و اگر دارویی در سرزمینی یافت نشد و یا مریض از دارویی کراهت داشت بتواند از داروی دیگری با کمترین هزینه بهره بگیرد. همچنین اگر طبیعت مریض به دارویی عادت کرد و تاثیر دارو از دست رفت بتواند از داروی دیگری بهره ببرد. این داروها همان مواد گیاهی معدنی و حیوانی در دسترس اند و در مقایسه با داروهای شیمیایی قیمت کمتری دارند و معمولا فراوری آن ساده است.
در مرحله سوم درمان، اعمال یداوی مطرح می شود.این اعمال به کمک دست انجام می‌شوند، مانند جراحی، مالش، دلک(ماساژ)، فشار با انگشتان (غمز)، داغ گذاری (کی)فصد و حجامت .
این روش ها همراه غذا درمانی و دارو درمانی به پزشک کمک می کند تا درمان بهینه انجام شود.
سیر درمان در طب جامع اسلامی:
سیر درمان در کتاب کتب طبی مشهور، ابتدا اصول حفظ الصحه یا غذا درمانی سپس دارو و در انتهای بحث اعمال یداوری ذکر می گردد ولی با توجه به روایت امام کاظم علیه السلام که می فرمایند: (ما من دواء الا و له داء )، نظر بر این است که اعمال یداوی مانند ماساژ و تدهین درمانی مقدم بر دارو می باشد و در مرحله آخر درمان قرار می گیرد.
پایان قسمت اول اصول حفط الصحه
منبع:
معرفت شناسی سلامت انسان، حکیم محسن اسماعیلی
محصولات طبیعی تسنیم عرضه کننده روغن های درمانیِ، عطر های طبیعی و درمانی، حرز موسسه حکمت بنیان طیبستان می باشد.
