محسن اسماعیلی و یادآوری علمای سلف در نقد آگاهانه و پرهیز از جدل
در این گفتار آموزنده، محسن اسماعیلی با تکیه بر سیره علمای سلف، به ما یادآوری می‌کند که مسیر اهل علم هیچ‌گاه با بدگویی، تحقیر و فریادهای مجازی همراه نبود. علمای گذشته می‌دانستند هدف از گفتار، هدایت است نه هیاهو. او می‌گوید: در فضایی که همه سخنان را می‌بینند و می‌شنوند، باید دو نکته را به‌درستی رعایت کرد: نخست نیت هدایت؛ دوم آگاهی و اشراف کامل نسبت به موضوع.
نقدِ بی‌علم، راه را به سوی خطا می‌برد
محسن اسماعیلی تأکید دارد که هر سخنی در فضای عمومی، در حکم دعوت است؛ دعوتی به خیر یا به فتنه. او با اشاره به آیه‌ی شریفه‌ی «ذٰلِکَ الْکِتابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ» می‌گوید هدف قرآن هدایت انسان‌هاست، نه پیروزی در جدل و بگو‌مگو. اگر کسی می‌خواهد سخنی بگوید یا نقدی بنویسد، باید بپرسد: آیا این کلام من واقعاً برای هدایت است یا فقط پاسخی تند به پاسخ تند دیگری؟
درس بزرگ از نامه ۳۱ نهج‌البلاغه
او در ادامه با اشاره به کلام ارزشمند امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نامه‌ی سی‌ویکم نهج‌البلاغه به امام حسن مجتبی علیه‌السلام توضیح می‌دهد که امام فرموده است: اگر درکِ چیزی برایت دشوار شد، این دشواری را از نادانی خویش بدان. انسان نخست نادان آفریده شد و سپس دانا گشت. پیام این کلام آن است که اگر چیزی را نمی‌دانیم، بهتر است توقف کنیم تا بی‌جهت داوری نکنیم. این آموزه یعنی احتیاط در سخن؛ همان چیزی که علمای سلف بر آن تأکید داشتند.
احتیاط، نشانه خرد است نه ضعف
محسن اسماعیلی می‌گوید: علمای قدیم می‌دانستند که قضاوت عجولانه انسان را در خطر می‌اندازد. آنان توصیه می‌کردند اگر در موضوعی شک داری، احتیاط کن و خود را در مهلکه مکن. او به یادمان می‌آورد که دنیا پایان کار نیست؛ قیامتی در پیش است که هر سخن و نقدی حساب دارد. پس اگر بر موضوعی اشراف کامل نداری، وارد نقد آن نشو، زیرا نقد بدون علم، به‌جای هدایت، گمراهی می‌آورد.
هدف نهایی: هدایت نه جدل
در تحلیل محسن اسماعیلی، گفت‌وگو و نقد اگر به نیت خیرخواهی و رشد باشد، به جامعه آرامش می‌افزاید. اما اگر به شکل دعوا و نمایش درآید، فقط آتش اختلاف را شعله‌ور می‌کند. او دعوت می‌کند تا هرکس پیش از سخن گفتن از خود بپرسد: «آیا این سخن مرا به حقیقت نزدیک‌تر می‌کند یا از آن دورتر؟» این همان معیار علمای سلف است؛ سکوتِ آگاهانه، ارزش دارد از سخنِ شتاب‌زده.
#محسن_اسماعیلی #علمای_سلف #نهج_البلاغه #هدایت #احتیاط #نقد_آگاهانه #اخلاق_گفتگو #حقیقت_جویی #قیامت #رشد_معرفتی
