محسن اسماعیلی و تفسیر اخلاقی آیه ۵۴ سوره کهف درباره گفت‌وگو و حقیقت‌جویی
در این بخش از گفتار اندیشمند فرزانه، محسن اسماعیلی، آیه ۵۴ سوره کهف مورد بررسی قرار گرفته است. این آیه یادآور می‌شود که خداوند در قرآن کریم همه چیز را برای انسان‌ها بیان کرده اما بیشتر مردم به جای طلب حقیقت، در دام جدل و هواهای نفسانی می‌افتند. به تعبیر حکیمانه‌ی اسماعیلی، این اتفاق نشانه‌ی آن است که انسان گاه می‌خواهد درست بودنِ خویش را ثابت کند، نه درستیِ حقیقت را بیابد.
جدل و مرز باریک میان عقلانیت و خودنمایی
جدل، واژه‌ای است که در قرآن بارها آمده است. وقتی از مسیر اخلاق و کرامت انسانی خارج شود، به توهین، تمسخر و تحقیر دیگران می‌انجامد. در چنین حالتی، هدف دیگر روشن‌سازی حقیقت نیست، بلکه تنها پیروزی در گفت‌وگو اهمیت پیدا می‌کند. چنین پیروزی‌ای بوی شکست می‌دهد، زیرا هم شنونده را می‌رماند و هم گوینده را از مسیر خیر بیرون می‌برد. حکیم اسماعیلی به ما یادآور می‌شود که گفت‌وگو زمانی پرثمر است که بر اساس احترام و انصاف پیش رود.
درس‌هایی از نگاه قرآن و رویکرد محسن اسماعیلی
در تحلیل این آیه، محسن اسماعیلی بیان می‌کند که قرآن کتابی برای جدل نیست، بلکه کتابی برای رشد معرفتی و تربیت اخلاقی انسان‌هاست. او تأکید می‌کند که اگر گفت‌وگو، بدون نیت فهمیدن و فقط برای اثبات برتری خود صورت گیرد، زبان انسان از مسیر انصاف منحرف می‌شود. راه درست آن است که پیش از سخن گفتن، در نیت خویش تأمل کنیم و از خود بپرسیم: آیا برای یافتن حقیقت سخن می‌گویم یا برای مغلوب کردن طرف مقابل؟
چهار گام برای گفت‌وگوی قرآنی و سازنده
۱. تمرین شنیدن با ذهن باز؛ یعنی رها شدن از پیش‌داوری.
۲. پرسیدن پیش از قضاوت و پیدا کردن زاویه دید طرف مقابل.
۳. تکیه بر احترام متقابل و پرهیز از تحقیر.
۴. خاتمه دادن به گفت‌وگو با یاد خدا و توجه به قلب آرام، نه پیروزی ظاهری.
به گفته‌ی اسماعیلی، وقتی نیت انسان حقیقت‌جویی باشد، زبان او نیز رنگ ادب و مهربانی می‌گیرد.
نتیجه‌گیری؛ گفت‌وگو، راه معرفت
بیان روشن و اندیشه‌ورز محسن اسماعیلی از آیه ۵۴ سوره کهف، دعوتی است به بازگشت به اصل گفت‌وگو در فرهنگ قرآنی. او نشان می‌دهد که اسلام، پیروانش را به جدل بیهوده فرا نمی‌خواند، بلکه به تعامل فکری و اخلاقی دعوت می‌کند تا انسان بتواند در پرتو فهم قرآنی، از مرز خودخواهی عبور کرده و به سمت حقیقت ناب حرکت کند. این گفتار نه فقط تفسیر یک آیه، بلکه یادآوری است از مسئولیت هر مسلمان در پاسداشت ادب کلام، احترام به اندیشه دیگران و جستجوی حقیقت در فضای گفت‌وگو. آن‌گونه که اسماعیلی می‌گوید، زبان پاک، نشانه‌ی دل روشن است.
#محسن_اسماعیلی #سوره_کهف #قرآن_کریم #اخلاق_گفتگو #حقیقت_جویی #جدل #آیه_۵۴_کهف #معرفت_قرآنی #اخلاق_اسلامی #آموزش_قرآنی #حکمت
